Inicjatorem nagrody był Zdzisław Pietrasik – dziennikarz, publicysta, krytyk filmowy i teatralny, wieloletni szef redakcji kulturalnej w tygodniku „Polityka”.
Idea wykreowania nowej nagrody była prosta: „nieuleganie modom i środowiskowym naciskom, uważnego wysupływania najbardziej wartościowych dokonań, ale i z przekonania, że młoda kultura jest dobrem, które należy wspierać i promować”.
Przez 27 lat istnienia nagrody Kapituła Paszportów „Polityki” nagrodziła 168 laureatów, w tym 211 artystów i twórców (licząc zespoły) oraz wyróżniła 22 Kreatorów Kultury. Dwa razy przyznano nagrody ex aequo – w 2009 r. w kategorii film Paszporty otrzymali Xawery Żuławski i Borys Lankosz, a w 2011 r. w kategorii muzyka popularna nagroda przypadła Julii Marcell i Maciejowi Szajkowskiemu.
27 lat to również obraz pokoleniowy artystów i twórców. Wielu nagrodzonych w latach 90. są dzisiaj uznanymi twórcami, którzy wychowali nowe pokolenie artystów nagrodzonych Paszportami „Polityki” już w XXI w. I tak w 1995 r. w kategorii muzyka wyróżniono Wojciecha Waglewskiego, a w 2006 r. nagrodę przyznano Bartoszowi i Piotrowi Waglewskim – Fisz i Emade, kolejny laureat z 1995 r. w kategorii film to Marcel Łoziński, którego syn Mikołaj Łoziński otrzymał Paszport w 2011 r., w 1999 r. w kategorii plastyka laureatem był Leon Tarasewicz, a w 2015 r. tę nagrodę w kategorii sztuki wizualne dostał jego uczeń Tymek Borowski. Olga Tokarczuk w 1996 r. zdobyła Paszport „Polityki”, a w 2019 r. została Kreatorem Kultury.
„Stan klęski 2020 r. podniósł poprzeczkę wymagań dla twórców kultury. Nasza nagroda reaguje podwyższonymi dietami i większym wsparciem dla tych najbardziej utalentowanych” – przekazali organizatorzy wyróżnienia.
Gala Paszportów „Polityki” 2020 odbyła się 26 stycznia 2021 r. o godz. 20.15 (nagrody wręczono po raz 28).
Galę poprowadzili Grażyna Torbicka i Jerzy Baczyński. Król z zespołem byli gościem muzycznym wydarzenia.
Nagrody przyznawane są w siedmiu kategoriach: film, literatura, teatr, sztuki wizualne, muzyka poważna, muzyka popularna i kultura cyfrowa. Od 2002 r. Paszporty obejmują także nagrodę specjalną – „kreator kultury” za specjalne osiągnięcia w krzewieniu kultury.
Oto nazwiska tegorocznych laureatów.
Kategoria Film: Piotr Domalewski
„Za konsekwencję w egzorcyzmowaniu polskich kompleksów, odwagę mierzenia się z problemami podzielonych rodzin i wsłuchiwanie się w głos Polaków na emigracji”.
Kategoria Teatr: Justyna Sobczyk i Teatr 21
„Za przedstawienia uczące wrażliwości na to, co nieoczywiste. I dawanie każdym z nich wspaniałego przykładu praktykowania różnorodności, włączania i współpracy – na poziomie ludzkim, społecznym, artystycznym i instytucjonalnym”.
Kultura zdalna: Artur Liebhart – Millenium Dosc Against Gravity
Nagrodę w specjalnej kategorii Kultura zdalna przyznaliśmy w ramach Paszportów POLITYKI po raz pierwszy. Dyrektor Millennium Docs Against Gravity otrzymuje ją za działania, które zbliżyły twórców i publiczność w sieci.
Kategoria Literatura: Mira Marcinów
„Za intensywną opowieść o relacji córki i matki, o życiu i umieraniu. Wybitność „Bezmatka” wykracza daleko poza temat żałoby, dotyczy też literackiego języka, zarazem wywrotowego i precyzyjnego”.
Kategoria Sztuki wizualne: Małgorzata Mirga-Tas
„Za sztukę, która efektownie, niebanalnie i mądrze opowiada o tożsamości i dziedzictwie. Za szukanie w tradycji Romów ciągle aktualnych wartości i uniwersaliów”.
Kategoria Muzyka poważna: Ania Karpowicz
„Za konsekwencję i skuteczność w promowaniu zapomnianej muzyki XX wieku oraz muzyki współczesnej, w tym twórczości młodych kompozytorek. Za stworzenie Hashtag Ensemble i festiwalu WarszeMuzik, które wrosły już w nasz pejzaż muzyczny”.
Kategoria Muzyka popularna: Duet Siksa
Za muzyczne działania, które prowokowały, drażniły, ale wyprzedziły swój czas. Za punkowy krzyk, który stał się artystycznym paliwem dla ulicznych wydarzeń i manifestacji, ale nie przestał być oryginalnym, własnym głosem” .
Kategoria Kultura cyfrowa: Marta Malinowska, Jacek Brzeziński, Artur Ganszyniec. Studio Different Tales
„Za tworzenie wciągających opowieści opartych na słowie, oszczędnie korzystających z obrazu i dźwięku, ale po mistrzowsku wykorzystujących medium gry wideo”.
Nagroda dla „Kreatorów kultury”: Bożena i Lech Janerkowie
Za najwspanialszą w polskiej muzyce rozrywkowej opowieść o niezależności, snutą przez dekady w zespole Klaus Mitffoch, a później na autorskich płytach. Opowieść, której nie dogonił „lukratywny wieprz” i w której „wszystko było dobrze i wszystko w sam raz” – także dzięki temu, że snuta była przez dwoje muzyków będących dla siebie oparciem.